Konkurs na opracowanie koncepcji programowo-przestrzennej "Wiślanego Parku Przyrodniczego" w granicach międzywala w Warszawie został ogłoszony przez Miasto stołeczne Warszawa w październiku ubiegłego roku. Głównym założeniem utworzenia "Wiślanego Parku Przyrodniczego" było zintegrowanie miasta z rzeką poprzez udostępnienie mieszkańcom Warszawy obszaru doliny Wisły na cele rekreacji i edukacji przy jednoczesnym poszanowaniu wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Warunkiem realizacji założonego celu było uwzględnienie w koncepcji takich elementów jak: ochrona zasobów przyrodniczych i krajobrazowych, turystyka i rekreacja, ochrona przeciwpowodziowa, ochrona i zagospodarowanie ujęć wody pitnej, ochrona walorów historyczno-kulturowych, edukacja społeczna i promocja Warszawy oraz zgodność z obowiązującymi uwarunkowaniami prawnymi. Koncepcja programowo przestrzenna miała również uwzględniać zapisy projektów "Strategii m.st. Warszawy do 2020 roku", a także "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy", w tym realizację czterech nowych przepraw mostowych. Istotnym wymogiem była konieczność zwrócenia uwagi na powiązania funkcjonalne międzywala Wisły z terenami ościennymi.

W przewidzianym terminie zakończenia konkursu wpłynęły trzy prace koncepcyjne, ocenione następnie przez Sąd Konkursowy, w skład którego weszli zarówno przyrodnicy, jak również hydrolodzy i architekci. W dniu 29 marca 2006 r. podczas uroczystego rozstrzygnięcia konkursu została przyznana jedynie I nagroda, którą otrzymała nasza pracownia: KANON - mgr inż. architekt Grzegorz Chojnacki.

Jako pomysłodawcy nagrodzonej koncepcji mamy świadomość, że możliwość stworzenia paranaturalnego parku przyrodniczego w środku miasta, związanego z wielką rzeką, jest w skali Europy niepowtarzalna. Brak betonowych bulwarów, jakie widzimy w innych stolicach i metropoliach, jest dużą szansą na uzyskanie ciągłości korytarza ekologicznego. Należy jednak pamiętać, że zdziczenie pierwotnie piaszczystego międzywala spowodowało, że niebezpiecznie wzrosło zagrożenie powodzią, a miasto odwróciło się plecami do rzeki.

Realność i celowość utworzenia "Wiślanego Parku Przyrodniczego" wzrasta dodatkowo z powodu konieczności zapewnienia ochrony, na terenie parku, obszarom o szczególnym znaczeniu przyrodniczym i krajobrazowym, które obecnie pozostawione bez specjalnego programu ulegają degradacji i zanieczyszczeniu.

Lokalizacja ważniejszych funkcji na prawym brzegu rzeki wspomoże aktywizację Pragi. Przewiduje się zróżnicowanie sposobu zagospodarowania prawego i lewego brzegu rzeki oraz zróżnicowanie programu parku na poszczególnych odcinkach w dostosowaniu do charakteru danej części miasta.

 

Opis koncepcji

Program parku należy oprzeć o punkty węzłowe, będące miejscami powiązań parku z miastem i wejściami do parku. Węzły wielofunkcyjne podstawowe należy zlokalizować po prawej (Praskiej) stronie Wisły. Cechować je powinny zarówno bogate propozycje programowe, jak i możliwość zlokalizowania w sąsiedztwie węzła (poza wałem przeciwpowodziowym) zaplecza sportowo-rekreacyjnego oraz przystanków komunikacji masowej lub parkingów strategicznych. Zaplanowano powstanie 3 węzłów:
- Węzeł 1 WIŚLANE CENTRUM PRZYRODNICZE zostanie zlokalizowany w Wawrze,
- Węzeł 2 powstanie przy Porcie Praskim,
- Węzeł 3 wyznaczono na Kępie Tarchomińskiej.
Poza 3 węzłami i 13 punktami wejściowymi z programem towarzyszącym, których powstanie warunkuje sprawne działanie parku, powstanie 20 "furtek" wejściowych z tablicami informacyjnymi. W miarę potrzeby możliwa będzie organizacja dodatkowych wejść do parku.

Tramwaj wodny będzie podstawowym środkiem komunikacji wewnątrz Parku. Na basen portowy wyznaczono adaptowany Port Siekierkowski. Należy wznowić żeglugę wiślaną w górę i w dół rzeki poza granice miasta oraz w kierunku Zalewu Zegrzyńskiego. Proponuje się także uruchomienie komunikacji wodnej z zespołem pałacowo-parkowym w Wilanowie. Przewiduje się, że z biegiem czasu poza funkcjami turystycznymi żegluga wiślana przejmie także funkcję środka komunikacji publicznej miasta.

Na terenie Parku Wiślanego przewidziano zlokalizowanie ścieżek o funkcjach edukacyjnych i informacyjnych. Każda ścieżka przedstawi dane dotyczące jednego z tematów: Sport, Medycyna, Żeglarstwo, Religia, Europa, Przemysł, Sztuka, Kultura, Nauka, Wisła, Zwierzęta domowe, Zwierzęta dzikie, Roślinność naturalna, Rolnictwo, Ochrona przyrody. Każdy z prezentowanych tematów w sposób szczególny traktuje rolę i znaczenie Warszawy dla prezentowanej na danej ścieżce dziedziny. Rozmieszczenie danych tematów na poszczególnych odcinkach rzeki najczęściej jest uzasadnione uwarunkowaniami zewnętrznymi. Ekspozycja na ścieżce będzie dopełnieniem widocznego w okolicy zagadnienia.

Ścieżki będą wyposażone w elementy i obiekty pozwalające na korzystanie z nich zarówno przez indywidualnych użytkowników i zorganizowane grupy wycieczkowe. Będą to specjalnie zaprojektowane tablice informacyjne, zatoczki z miejscami do siedzenia, zadaszenia itp. Ekspozycje będą przedstawione także w formie dostępnej dla niepełnosprawnych (formy wypukłe, podpisy w języku "braila", nisko zainstalowane eksponaty), przewidziano specjalne działy "dla dzieci". Dla wybranych tematów zaproponowano rozszerzenie gamy obiektów towarzyszących o "galerię" z rozbudowanym zapleczem obiektów towarzyszących. Poza ścieżkami tematycznymi wzdłuż lewego i prawego brzegu będą wytyczone 2 szlaki spacerowe łączące wejścia do parku.

Nadwiślańskie szlaki rowerowe zostaną wytworzone w oparciu o istniejące odcinki szlaków na prawym i lewym brzegu rzeki. Ich przedłużenie na północ i południe będzie przeprowadzone równolegle z przewidywaną modernizacją wałów przeciwpowodziowych, po których będą przebiegać. Ogólną zasada jest ciągłość nadwiślańskich Szlaków Rowerowych. Wyjątek stanowi konieczność obejścia, ze względów bezpieczeństwa, rejonu ujęcia wody Wodociągu Centralnego. Przeprowadzenie ścieżki rowerowej nad skomplikowanymi urządzeniami technicznymi zlokalizowanymi na tym fragmencie wału powodziowego, jest teoretycznie możliwe, ale ze względów ekonomicznych mało realne.

Wiślany Park Przyrodniczy stanie się centralnym parkiem Warszawy. "Wąsy parku" (ciągi piesze) połączą punkty wejściowe z ważnymi miejscami położonymi w granicach terenów otaczających, w szczególności: stacjami metra i kolejki podmiejskiej oraz Parkiem "Las Młociński", "KS Hutnik", Akademią Wychowania Fizycznego, Parkiem "Kępa Potocka", Ogrodem Zoologicznym i Parkiem Praskim. Na wyznaczonych w tych rejonach miasta placykach powinien znajdować się jednolity element identyfikacyjny i oznaczenie kierunku dojścia do Wiślanego Parku Przyrodniczego. Park Kultury w Powsinie będzie połączony z Wiślanym Parkiem Przyrodniczym aleją spacerowo-rowerową przebiegającą od punktu Kępa Zawadowska.

W zakresie powiązań zewnętrznych wskazano także:
- pozostałe "wąsy parku" - ciągi spacerowe łączące park wiślany z miastem, które nie znajdują się w granicach terenów otaczających i będą urządzane niezależnie od realizacji Parku,
- inne ciągi piesze w sąsiedztwie doliny,
- szlaki rowerowe prostopadłe do Wisły,
- Podskarpowy Szlak Rowerowy.

Istotne znaczenie dla zwiększania dostępności Wiślanego Parku Przyrodniczego dla użytkowników będzie miało powstanie niezależnych od realizacji parku inwestycji:
- planowanych przepraw mostowych: Mostu Wawer-Wilanów "Na Wielorybie", Mostu na przedłużeniu ulicy Okrzei, mostu pieszego przy Starym Mieście, Mostu na przedłużeniu ulicy Krasińskiego, Mostu Północnego,
- kolejnych stacji I linii metra oraz planowanych stacji II i III linii metra,
- zagłębienia Wisłostrady na odcinku Starego Miasta.

 

Istniejące uwarunkowania

Zagospodarowanie Wiślanego Parku Przyrodniczego musi uwzględniać szereg uwarunkowań. Dolina Wisły powinna zachować funkcję korytarza ekologicznego przy równoczesnym uwzględnieniu wymogów bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i udostępnieniu wartości przyrodniczych mieszkańcom Warszawy. W największym możliwym stopniu należy zachować naturalny charakter odcinka największej Polskiej rzeki. W celu ochrony terenów najcenniejszych konieczne jest dopasowanie charakteru zagospodarowania poszczególnych odcinków międzywala do wyników waloryzacji przyrodniczej. Wprowadzenie obszarów kompensacji przyrodniczej planuje się na terenach ogródków działkowych na Siekierkach i Golędzinowie poprzez ich likwidację i założenie parku o cechach siedliska łęgowego.

Formy ochrony przeciwpowodziowej będą podporządkowane wiodącej funkcji obszaru. Koryto przepływu wód na poszczególnych tarasach będzie kształtowane zielenią o różnej wysokości i gęstości. Wały przeciwpowodziowe wymagają przebudowy i uzupełnienia. Podwyższenie wałów może nie być konieczne, jeżeli powyżej Warszawy będą wykonane odpowiednie prace takie jak np. poldery zalewowe.

Ze względu na ochronę ujęć wody pitnej należy ograniczyć dostępność do rzeki i możliwość cumowania na odcinku od Mostu Siekierkowskiego do Łazienkowskiego.

Urządzenie parku należy dostosować do widocznych z doliny i znajdujących się w jej bliskości obiektów historycznych, miejsc kulturotwórczych oraz obiektów dziedzictwa kultury współczesnej. Na przecięciu Osi Saskiej i Osi Pałacu Kazimierzowskiego oraz naprzeciwko Starego i Nowego Miasta zlokalizowane zostaną punkty widokowe. W szczególności podkreślona będzie lokalizacja punktu, z którego Canaletto malował Panoramę Warszawy. Uwzględnić należy także widoczne z doliny obiekty budowlane z XX i XIX wieku, takie jak: mosty, szczególnie bogate w formie mosty Poniatowskiego, Gdański, Świętokrzyski i Siekierkowski oraz budynki elektrociepłowni Siekierki Żerań, a także Stadion Dziesięciolecia.

 

Wytyczne materiałowe

Do urządzenia parku przewiduje się użycie naturalnych materiałów takich jak drewno, kamień, ceramika. Tylko tablice i galerie edukacyjne będą zrobione z elementów metalowych i szkła. Pożądane są formy organiczne, wkomponowane w otoczenie.

Także wprowadzane "tworzywo" roślinne powinno być charakterystyczne dla zbiorowisk łęgowych. Proponuje się wprowadzenie następujących gatunków drzew: topola biała, czarna i szara, wierzba biała i krucha, wiąz polny i szypułkowy, dąb szypułkowy, olsza czarna, jesion, wiąz górski, klon polny, jabłoń dzika. Zieleń niska w podłożu ewentualnego przepływu wielkich wód będzie kształtowana poprzez nasadzenia wiklin nadrzecznych.

Nie zaleca się wprowadzania w obszary parkowe lub rekreacyjne międzywala Wisły gatunków ozdobnych, obcych dla rodzimej flory. Z uwagi na prawie rokroczne wylewy rzeki ich nasiona rozprzestrzeniałyby się wzdłuż jej koryta, co byłoby skutkiem niepożądanym.
 
Finansowanie i realizacja

Ze względu na różne źródła finansowania poszczególne zadania inwestycyjne na terenie Wiślanego Parku Przyrodniczego podzielono na 2 grupy. Realizacja zadań grup I i II jest niezależna.

Grupa I obejmuje inwestycje, których koszty powinny zostać pokryte z środków krajowych lub wojewódzkich, gdyż są związane z działaniami, które nie są zależne od realizacji na tym obszarze parku. Dotyczą one: ochrony zasobów przyrodniczych i krajobrazu, ochrony przeciwpowodziowej, ochrony i zagospodarowania ujęć wody pitnej, ochrony walorów historyczno-kulturowych.

Grupa II obejmuje inwestycje finansowane z środków miejskich, bezpośrednio dotyczące urządzenia Parku: infrastruktury parku, turystyki i rekreacji, edukacji społecznej i promocji Warszawy. Nakłady dotyczące urządzeń i budowli niezbędnych do stworzenia i zagospodarowania Wiślanego Parku Przyrodniczego oszacowano na ok. 200 mln zł.