Strona główna » Programy » Nietoperze (od 1995) » Gatunki
Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii
(Kuhl, 1817)

Gromada: ssaki Mammalia, rząd: nietoperze Chiroptera,
rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
 
 
Rozmieszczenie geograficzne

Nocek Bechsteina występuje w zachodniej i środkowej Europie, na wschodzie sięgają po Kaukaz, Turcję i Iran. Polska znajduje się na północno-wschodniej granicy zasięgu tego gatunku. Wyznacza ją północna Lubelszczyzna oraz południowa część Niziny Mazowieckiej i Pojezierza Pomorskiego.

Środowisko
Latem jest to gatunek ściśle związany ze starszymi lasami liściastymi i mieszanymi. Zimą pojawia się także na terenach zurbanizowanych
 
Opis gatunku

Jest nietoperzem średniej wielkości. Futro na grzbiecie jest brązowe, na brzuchu białawe. Skrzydła są szerokie. Cechą charakterystyczną tego gatunku są duże uszy, o długości około połowy długości przedramienia, niestykające się u nasady, jednak położone stosunkowo blisko siebie. Przyłożone do policzka wystają ponad 10 mm poza koniec nosa. Koziołek jest nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stóp. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Płatek nie występuje. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 2 mm. Przedramię długości 40,7-46,2 mm.
Trzymany w ręku jest łatwy do rozpoznania - duże uszy, długości około połowy długości przedramienia, niestykające się u nasady, wykluczają inne gatunki. Oglądając nietoperza w kryjówce istnieje możliwość pomyłki z nockiem dużym, nockiem Natterera lub gackami, zwłaszcza gackiem brunatnym. Nocek duży jest gatunkiem sporo większym, jednak osobniki schowane w szczelinach, którym wystają tylko pyszczki, mogą powodować spore problemy. Poza tym u osobników wiszących wysoko często właściwe określenie wielkości jest trudne. Podstawowymi różnicami są:
  • Względem nocka dużego i nocka Natterera: uszy proporcjonalnie do ciała czy głowy większe i ustawione dość blisko siebie - przestrzeń między uszami jest mniejsza niż szerokość uszu u nasady (u nocka dużego i nocka Natterera jest ona zdecydowanie większa).
  • Względem gacków (jedynie w przypadku gacków z uszami nie schowanymi pod skrzydłami): uszy gacków stykają się u nasady, zatem do takiej pomyłki może dojść w przypadku niewprawnych obserwatorów albo przy bardzo słabej widoczności (gdy osobniki wiszą na znacznej wysokości).

Czaszka jest wysmukła. Wyrostek mięśniowy (gałąź żuchwy) jest zaokrąglony, paraboliczny. Długość kondylobazalna czaszki wynosi 16,5-16,7 mm, długość żuchwy - 12,0-13,2 mm, wysokość gałęzi żuchwy - 3,9-4,4 mm. Szczęka górna zawiera 2 siekacze, 1 kieł, 3 przedtrzonowce i 3 trzonowce; żuchwa (szczęka dolna) - 3 siekacze, 1 kieł, 3 przedtrzonowce i 3 trzonowce. Szczegóły dotyczące budowy czaszki można znaleźć w pracach Kowalskiego i Ruprechta (1984) oraz Ruprechta (1987).

Rozpoznanie płci jest możliwe tylko u osobników trzymanych w ręku - u samca wyraźnie jest widoczne prącie.

Sygnały echolokacyjne nocka Bechsteina w detektorze heterodynowym najlepiej słyszalne są na częstotliwości 35-50 kHz i brzmią jak suchy terkot.

Najdłuższy stwierdzony wiek w warunkach naturalnych to 21 lat.

Biologia
Kryjówkami letnimi, zarówno kolonii rozrodczych jak i pojedynczych osobników, są dziuple oraz ich odpowiedniki - skrzynki lęgowe. Nocek Bechsteina preferuje drzewa liściaste - jesiony, klony, graby. Samce przebywają pojedynczo, zaś samice grupują się w kolonie liczące kilkanaście-kilkadziesiąt osobników. Jak u wielu gatunków związanych ściśle z lasami, jedna kolonia zajmuje fragment lasu i korzysta z kilkudziesięciu ukryć znajdujących na tym terenie. W jednym ukryciu przebywa najczęściej kilka samic, przy czym podział na grupy nie jest stały. W czerwcu lub lipcu samica rodzi jedno młode, które uzyskuje samodzielność w sierpniu.

Późnym latem, po uzyskaniu przez młode nietoperze samodzielności, ma miejsce okres godowy. Jest on słabo rozpoznany, ale najprawdopodobniej z nim związana jest duża aktywność nietoperzy w otworach podziemi oraz ich partiach wlotowych.

Zimą spotykany jest w dużych podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. Preferuje kryjówki ciepłe (5-10oC) i wilgotne o stałym mikroklimacie. Poszczególne osobniki najczęściej przebywają pojedynczo lub w zgrupowaniach innych gatunków, głównie innych nocków. Jednogatunkowych skupień w zasadzie nie tworzy - największe obserwowane w Polsce liczyło 4 osobniki (Ziemia Lubuska). Maksymalna liczebność w jednym obiekcie to 24 osobniki w Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym. Kryjówki zimowe znajdują się w pobliżu letnich, a największy przelot stwierdzony w Europie dla tego gatunku to 39 km.

Odżywianie się, pokarm
Wylatuje na żer ze swych dziennych schronień dość późno (około 30 minut) po zachodzie słońca. Żeruje latając wewnątrz kompleksu leśnego - w lukach w drzewostanie, na drogach leśnych. Poluje wśród koron drzew, nisko nad ziemią. Odżywia się różnorodnym pokarmem - główne muchówkami z rodziny koziułkowatych, a także chrząszczami, motylami, pajęczakami i larwami owadów.

Stan populacji i zmiany, jakim podlega
Jest to gatunek bardzo rzadki w Polsce. Brak jest niestety jakichkolwiek danych dotyczących zmian w jego populacjach.

Zagrożenia
  • Nocek Bechsteina, z uwagi na rzadkość występowania, sporadycznie jest stwierdzany w pokarmie drapieżników. Nieliczne osobniki stwierdzono w pokarmie płomykówki i puszczyka.
  • Niszczenie lub przekształcanie zimowisk - dotyczy zwłaszcza obiektów innych niż jaskinie, jak duże piwnice powojskowe czy obiekty. Często ich zagospodarowanie związane jest ze zmianami mikroklimatu (np. związaną z częstą obecnością ludzi czy przebudową obiektu).
  • Częste budzenie się osobników na zimowiskach, spowodowane intensywnym ruchem turystycznym w jaskiniach i obiektach powojskowych, używanie lamp karbidowych lub pochodni niesie za sobą zagrożenia znacznego podniesienia temperatury w obiekcie, a tym samym wybudzeń nietoperzy; osobnikom wiszącym na wierzchu ścian czy sufitu grozi podpalenie.
  • Usuwanie starych, martwych lub obumierających drzew w lasach powoduje, że jego nietoperze nie mogą znaleźć odpowiednio dużo dziupli (lub innych kryjówek w drzewach, np. za odstającą korą).

Ochrona
  • Szczegółowa inwentaryzacja stanowisk wszystkich gatunków nietoperzy, ze szczególnym zwróceniem uwagi na gatunki najcenniejsze, a zwłaszcza wyszukanie kryjówek kolonii rozrodczych i zimowisk.
  • Podstawowe zimowiska nietoperzy, znajdujące się w jaskiniach, sztolniach, piwnicach, obiektach militarnych i innych podziemiach, powinny być objęte ochroną prawną (rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne) oraz zabezpieczone (kraty, ogrodzenia itp.). Nieliczne zimowiska tych ssaków objęte są już ochroną: rez. Nietoperek oraz Nietoperek II jako rezerwaty nietoperzy, Piwnica Fosa w Warszawie jako pomnik przyrody, zaś studnia we wsi Zalesie jako użytek ekologiczny. Wybrane jaskinie są chronione jako rezerwaty przyrody nieożywionej lub pomniki przyrody. Część jaskiń znajduje się w parkach narodowych (np. Ojcowskim PN). Kilkanaście zimowisk zostało zamkniętych kratami zabezpieczającymi przed wchodzeniem tam ludzi. Są to np.: główny ciąg korytarzy Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (rez. Nietoperek i Nietoperek II), wybrane forty w Poznaniu, sztolnie na Dolnym Śląsku.
  • W podziemiach licznie zasiedlanych przez nietoperze penetracja ludzka powinna być uniemożliwiona od października do kwietnia, w pozostałym okresie może być dopuszczona, jednak nie powinna ona przyczyniać się do zmiany warunków panujących w podziemiu (np. zakaz używania otwartego ognia).
  • W lasach bardzo ważne jest pozostawianie jak najwięcej różnorodnych drzew dziuplastych (martwych i żywych, należących do różnych gatunków) oraz wieszanie budek w drzewostanach średnich klas wieku, zwiększających liczbę ukryć dla nietoperzy.

Status gatunku
Nocek Bechsteina objęty jest w Polsce ochroną ścisłą jako gatunek wymagający czynnej ochrony; ponadto wszelkie zimowiska nietoperzy, w których w ciągu trzech kolejnych lat choć raz stwierdzono ponad 200 osobników tych ssaków, mogą mieć wyznaczoną strefę ochrony całorocznej, która obejmuje pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną, Dz. U. nr 220, poz. 2237). Zamieszczony jest w załączniku II i IV Dyrektywy Rady EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Wymieniony jest także w załączniku II Konwencji Berneńskiej. Zaliczony został do gatunków zagrożonych wyginięciem (kategoria Vulnerable) na liście IUCN. Wpisany jest do Polskiej czerwonej księgi zwierząt z kategorią NT (Not Threatened, gatunek niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia).

Bibliografia
  • Ciechanowski M., Piksa K. 2004. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1819). Nocek Bechsteina. W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.).Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 357-362.
  • Dietz Ch., von Helversen O. 2004. Illustrated identification key to the bats of Europe. Electronic publication, version 1.0.
  • Kowalski K., Ruprecht A. L. 1984. Rząd: Nietoperze - Chiroptera. W: Z. Pucek (red.), Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN, Warszawa: 85-138.
  • Kowalski M., Lesiński G. 1994. Bats occupying nest boxes for birds and bats in Poland. Nyctalus (N. F.) 5: 19-26.
  • Kowalski M., Lesiński G. (red.). 2000. Poznajemy nietoperze. ABC wiedzy o nietoperzach, ich badaniu i ochronie. OTON, Warszawa.
  • Kowalski M., Lesiński G., Fuszara E., Radzicki G., Hejduk J. 2002. Longevity and winter roost fidelity in bats of central Poland. Nyctalus (N. F.) 8: 257-261.
  • Kowalski M., Lesiński G., Ignaczak M. 2002. Zimowy monitoring nietoperzy w jaskiniach na Wyżynie Wieluńskiej w latach 1981-1999. Nietoperze 3: 119-128.
  • Lesiński G. 2006. Wpływ antropogenicznych przekształceń krajobrazu na strukturę i funkcjonowanie zespołów nietoperzy w Polsce. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
  • Nowak J., Kozakiewicz K. 2000. Zimowe spisy nietoperzy na Wyżynie Krakowskiej w latach 1993-1999. Studia Chiropterologica 1: 43-56.
  • Řehak Z. 1999. Central European bat sounds. Nietoperze 1: 29-37.
  • Ruprecht A. L. 1979. Bats (Chiroptera) as constituents of the food of the Barn owls Tyto alba in Poland. Ibis 121: 489-494.
  • Ruprecht A. L. 1983. 0015. Myotis bechsteini (Kuhl, 1818). W: Z. Pucek, J. Raczyński (red.). Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa: 66, mapy: 33.
  • Ruprecht A. L. 1987. Klucz do oznaczania żuchw nietoperzy fauny Polski. Prz. Zool. 31: 89-105.
  • Sachanowicz K., Ciechanowski M. 2005. Nietoperze Polski. Multico, Warszawa.
  • Wołoszyn B. W. 2001. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817). Nocek Bechsteina. W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa: 49-51.
 
Marek Kowalski

Jeżeli widzisz na tej stronie jakiś błąd, lub możesz uzupełnić go o jakąś informację - zgłoś na Forum Przyrodniczym "Bocian":